تفکر چیست؟ راهنمای جامع برای آشنایی با انواع تفکر

«تفکر نهایت چاره‌جویی انسان است.» این تعریفی است که ادوارد دوبونو (Edward De bono)، شناخته‌ شده‌ ترین صاحب‌نظر در عرصه آموزش تفکر به عنوان یک مهارت، ارائه داده است.

تفکر (Thinking)، واژه‌ای است سهل و ممتنع که بسیاری از ما گمان می‌کنیم معنی آن را می‌دانیم اما واقعیت این است که متفکران حوزه تفکر، هنوز به اجماعی درباره مفهوم تفکر دست نیافته‌اند و گاه می‌توان تعاریفی متضاد را برای آن یافت.

تعاریف مختلف تفکر

واژه تفکر در حوزه‌های مختلف علمی کاربردهای متعددی دارد و به میزان همین کاربردها، تعاریف متعددی نیز از آن ارائه شده است.

تفکر در کمبریج «استفاده از ذهن برای تصمیم‌گیری درباره چیزی» شرح داده شده است.

تفکر در وبستر (به عنوان فرهنگ لغت دنیای جدید) کلمه‌ای کلی و به معنای تمرین تعریف می‌شود. در واقع تفکر توانایی‌های ذهنی است که می‌تواند ایده‌ها را به نتیجه‌ برساند.

تفکر در فرهنگ‌ لغت روان‌شناسی انجمن روان‌پزشکی آمریکا  (APA) چنین شرح داده شده است: تفکر رفتاری شناختی است که در آن ایده‌ها، تصاویر، نماد‌های ذهنی و سایر عناصر فرضی فکری، تجربه یا دست‌کاری می‌شوند.

جان دیویی (John Dewey)، روانشناس و یکی از معروفترین فیلسوفان آمریکایی قرن بیستم آمریکایی و از صاحبنظران حوزه آموزش و پرورش، معتقد است که «یادگیری تفکر» باید هدف غایی آموزش و پرورش باشد.

این‌ها بخش کوچکی از دنیای معانی برای کلمه‌ تفکر است؛ صاحب‌نظران هر حوزه از دیدگاه دانش خود به این واژه می‌نگرند. تفکر درباره تفکر از دیرباز شروع شده و هنوز تعریف واحدی برای آن نمی‌توان یافت و شاید هیچگاه این اجماع درباره معنی تفکر به دست نیاید اما واقعا تفکر چیست؟!

تفکر چیست؟

تفکر یک فرایند پنهان و نیز یک فرایند نمادین است که به ما امکان می‌دهد تداعی‌های روان‌شناختی ایجاد کنیم و الگو‌هایی برای درک جهان به ‌وجود بیاوریم. فکر کردن فرایندی پنهانی محسوب می‌شود چراکه افکار ما و فرایندهای مربوط به تشکیل آن‌ها مستقیما قابل‌مشاهده نیستند. تفکر، به‌عنوان فرایندی نمادین درک می‌شود، زیرا با استفاده از نمادهای ذهنی و بازنمایی عمل می‌کند.

برخی تفکر را یک فرایند ذهنی یا شناختی می‌دانند که برای استدلال، یادگیری، تصمیم‌گیری، حل مسئله، درک موضوعات، ادراک و همینطور بروز خلاقیت از آن بهره می‌گیرند.
  
  تفکر یعنی سازماندهی حرکت فکر برای کشف حقایق. تفکر  فعل و انفعالاتی است در ذهن انسان‌ها که می‌تواند آگاهانه یا ناآگاهانه اتفاق بیفتد.

شاید با مطالعه این تعاریف از تفکر، دیدگاهی کلی درباره گستردگی این مفهوم به دست آورده باشید. اما وقتی از تفکر به عنوان یک مهارت حرف می‌زنیم، دقیقا منظور چیست؟

تعریف ادوارد دوبونو از تفکر به عنوان یک مهارت

دو تعریف کاملا متضاد از تفکر وجود دارد: یکی قدرت تفکر را مربوط به ژن انسان‌ها می‌داند و دیگری معتقد است مهارت تفکر انسان‌ها با تمرین و ممارست قابل تقویت است. کاری که ادوارد دوبونو برای دستیابی به تعریف تفکر کرده، تلفیق این دو دیدگاه است. دوبونو در کتاب سلسله درس‌های تفکر می‌نویسد:

«هوش در حکم نیروی اسب بخار در اتومبیل است. این امکان وجود دارد که پتانسیل «هوشی» ذهن، حداقل تا حدی، توسط ژن‌ها تعیین ‌شود. حتی در این صورت نیز شواهد حاکی از آن است که ذهن می‌تواند خصوصیات آنزیمی را تغییر دهد، به همان ترتیب که به کارگیری عضلات می‌تواند خصوصیات آنزیمی را تغییر دهد.

عملکرد اتومبیل به نیروی اسب بخار آن بستگی ندارد، بلکه به مهارت راننده آن وابسته است. به عبارتی اگر «هوش» نیروی اسب بخار اتومبیل باشد، «فکر کردن» در حکم مهارتی است که این نیرو را به کار می‌گیرد.

هوش یک استعداد یا توانش است و فکر کردن یک مهارت. چنانچه قرار باشد از «فکر کردن» تعریفی به دست دهیم باید بگوییم: «تفکر مهارتی است عملی که هوش به کمک آن، به صورت هدفمند، بر تجربه تاثیر می‌گذارد.»

در تعریف دوبونو سه عنصر در کانون توجه قرار دارند: مهارت عملی، هوش و تجربه.

از این تعاریف، این طور برمی‌آید: افرادی که خود را چندان باهوش نمی‌دانند، می‌توانند با ارتقای مهارت‌های فکری خود بر کارآیی خویش بیفزایند.»

به نظر می‌رسد یکی از وظایف همه انسان‌ها، می‌تواند پرورش و تقویت مهارت‌های تفکر باشد اما مهارت‌های تفکر چند دسته‌اند و چگونه قابل تقویت هستند؟

انواع تفکر در مدیریت کدامند؟

تینکآ یکی از برنامه‌های آموزشی گروه راچونه است که انواع تفکر را در 6 نوع تفکر تحلیلی، تفکر انتقادی، تفکر خلاقانه، تفکر سیستمی، تفکر طراحی و تفکر استراتژیک با استفاده از ابزارهای مختلف و در سطوح مختلف به مدیران، سازمان‌‌ها و افراد آموزش می‌دهد. هدف از چنین آموزش‌هایی این است که بخش عمده‌ای از تفکر که به شیوه‌های سنتی و نیمه‌ خودآگاه انجام می‌شود به فعالیتی آگاهانه و نظام‌مند تبدیل شود.

اگر به انواع تفکر علاقه‌مند هستید در ادامه شما را با این 6 نوع تفکر آشنا می‌کنیم تا بهتر بتوانید نیاز خود را در حوزه تفکر تشخیص دهید:

تفکر استراتژیک

تفکر استراتژیک فرایندی است که از تمرکز بر هدف و مقصد شروع شده و با رویکردی کل‌نگر به تصویر آینده و سناریوپردازی می‌پردازد تا در مقابل اتفاقات آتی، آمادگی ایجاد کند.

تفکر سیستمی

تفکر سیستمی شیوه نگاه کردن به مجموعه‌ای از اجزا و روابط میان آن‌هاست. نگاه کل‌نگر و سیستمی لازمه بررسی شرایط و برنامه ریزی برای آینده است.

تفکر سیستمی که برخورد سیستمی با موضوع‌ها را در پی دارد، به دنبال تشخیص عناصر تشکیل‌دهنده موضوع و پیوندهای موجود میان این عناصر است نه در جستجوی مجموعه‌ای از ویژگی‌های موضوع.

تفکر طراحی

تفکر طراحی، طراحی خدمت یا کالا متناسب با نیاز مشتری است. شناسایی نیازهای مشتریان و ارائه خدمت یا محصول مطلوب به آنها، رویای هر سازمان و کسب و کار است.

تفکر انتقادی

تفکر انتقادی، تفکر معقول و متاملانه برای داوری یا تصمیم‌گیری است. فرد مجهز به تفکر انتقادی می‌تواند صدق و کذب یک گزاره یا عمل را تشخیص دهد.

تفکر خلاق

خلاقیت فرایند تولید ایده‌های متعدد و معنادار است. استفاده از خلاقیت در زندگی، نیازمند تجربه و خبرگی در دانش تخصصی، آشنایی با مهارت‌های تفکر خلاق و نهایتا داشتن انگیزه برای حل مسئله است.

تفکر تحلیلی

تفکر تحلیلی مهارت روبه‌رو شدن و حل یک مسئله با کمک جمع‌آوری داده‌ها و بررسی اطلاعات است.

امسال متفاوت باش و تفکر را به همکارانت هدیه بده

برنامه جامع یادگیری تفکر تینکآ از «گروه پژوهشی مدیریت استراتژیک و عملکرد راچونه»، بستری برای تقویت مهارت‌های تفکر با رویکرد یادگیری حین عمل است. در دیدگاه تینکآ تفکر یک عمل است نه فعالیت؛ عملی که در آن ذهن درگیر می‌شود و منجر به یک تغییر در رفتار می‌شود.

اگر تقویت مهارت‌های تفکر برای شما یا سازمان‌تان اهمیت دارد پیشنهاد ویژه ما به شما این است که امسال متفاوت فکر کنید و تفکر را به همکارانتان هدیه بدهید.

شما می‌توانید تا پایان سال 1401، آموزش مفاهیم و تکنیک‌های انواع تفکر را در قالب دوره‌های آموزش آفلاین تفکر تینکآ با شرایط ویژه‌ای از ما تهیه کنید و به دوستان و همکارانتان هدیه دهید.

اگر مدیر یک شرکت یا سازمان هستید، تهیه این دوره‌های آموزشی بهترین سرمایه‌گذاری برای شماست. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره تهیه دوره‌های آموزش آفلاین تفکر تینکآ برای سازمانتان حتما با ما تماس بگیرید. ما شرایط بسیار ویژه‌ای برای نشر دانش در سازمان شما در نظر گرفته‌ایم.

ضمن این‌که گروه راچونه با بهره‌گیری از بهترین اساتید حوزه مدیریت و تفکر و جدیدترین تکنیک‌های آموزش و بازی‌وارسازی، کارگاه‌های حضوری مختلفی را برای سازمان‌ها برگزار می‌کند که می‌تواند سطح تفکر را در سازمانتان ارتقا دهد.

ما ۶ نوع تفکر رو در تینکآ به کمک بهترین اساتید حوزه تفکر آموزش می‌دهیم:

• تفکر استراتژیک با تدریس دکتر سید سروش قاضی‌نوری نایینی
• تفکر سیستمی با تدریس دکتر ایوب محمدیان
• تفکر طراحی با تدریس دکتر محمد ابویی اردکان
• تفکر انتقادی با تدریس دکتر حسین شیخ رضایی
• تفکر خلاق با تدریس دکتر محمد ابویی اردکان
• تفکر تحلیلی با تدریس جلیل حیدری دهوئی